Rejon Nowej Rudy ma najstarsze tradycje górnictwa węglowego w Polsce. Pierwsze wzmianki o wydobyciu węgla na tym terenie pochodzą z 1434 roku. Tylko tutaj i w Wałbrzychu (na terenie Polski) znajdują się pokłady antracytu, odmiany węgla charakteryzującej się najwyższą wartością energetyczną ze spalania, którego złoża występują na dużych głębokościach.
Turystyczna Kopalnia Węgla w Nowej Rudzie
Dynamiczny rozwój górnictwa w Nowej Rudzie nastąpił w XVIII wieku. Uruchomiona została wtedy kopalnia Ruben. Kolejny przełom nastąpił w 1877 roku, kiedy odkryto w Nowej Rudzie pokłady łupku ogniotrwałego, który wkrótce stał się głównym surowcem wydobywanym w tutejszej kopalni. Łupek ilasty swoich pożądanych właściwości nabiera po wyprażeniu, dlatego obok kopalni powstała, dziś unikatowa, infrastruktura przemysłowa, którą tworzą głównie piece prażalnicze. Łupek był wykorzystywany do produkcji szyb użytkowanych w wysokotemperaturowych piecach w koksowniach. Stosowano go także w fabrykach porcelany i w cegielniach. W 1891 roku noworudzcy górnicy wydobyli niespełna 81 tys. węgla kamiennego oraz 35 tys. ton łupku. Po II wojnie światowej Nowa Ruda była jedynym miejscem w Polsce, gdzie łupek wydobywano. W 1947 roku w kopalni dziennie wydobywano 250 ton węgla oraz około 470 ton łupku. W tamtym czasie łupek sprzedawano za cenę prawie 6,5 razy wyższą niż węgiel.
Noworudzka kopalnia była jedną z najniebezpieczniejszych w Europie. Następowały tu wyrzuty skał i gazów. Szczególnie groźny był dwutlenek węgla. Gdy górnicy natknęli się na ściśnięty pod ogromnym ciśnieniem w skałach gaz, następował wyrzut, który niszczył wszystko po drodze. Duże stężenie CO2 zabijało także tych, którzy pracowali w dużo dalej położonych chodnikach. Gaz jest bezwonny, a wtedy był praktycznie nie do wykrycia i zabijał w ciszy. Martwi górnicy często wyglądali jakby właśnie zasnęli. W pierwszej połowie XX wieku zanotowano około 600 wyrzutów skał i gazów. Największa katastrofa górnicza, która miała miejsce 10 maja 1941 roku. Zginęło wtedy 187 osób. Takie warunki wymuszały na kopalni w Nowej Rudzie specjalny porządek pracy i wymagały szczególnego podejścia do bezpieczeństwa górników.
Na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku podjęto decyzję o zamknięciu kopalni ze względów ekonomicznych. W 1995 roku z Kopalni Węgla Kamiennego Nowa Ruda wyjechali na powierzchnię ostatni górnicy. Rok później otwarto tu Muzeum Górnictwa z podziemną trasą turystyczną.
Dawna Kopalnia Nowa Ruda jako atrakcja turystyczna
Obecnie Dawną Kopalnię Nowa Ruda jako atrakcję turystyczną tworzą: budynek muzeum z salami wystawowymi, zabytkowy kompleks obiektów powierzchniowych z piecami na czele oraz podziemne wyrobiska o długości około 700 m.
W muzeum przygotowano cztery ekspozycje. Pierwsza dotyczy węgla – jego powstawania, właściwości i rodzajów. Zobaczymy tu, m.in. autentyczne odciski paproci, skrzypów i widłaków sprzed 300 milionów lat. Dalej prezentowana jest historia górnictwa i jego tradycje, takie jak Barbórka czy Karczma Piwna. Wśród eksponatów królują mundury, szpady, kordziki, laski, lampy, hełmy i kufle. W kolejnej części znajdują się aparaty tlenowe, metanomierze, zapalniki, wykrywacze, czyli sprzęty świadczące o tym, że noworudzka kopalnia była jedną z najniebezpieczniejszych kopalń w Europie. Na koniec wchodzimy do oryginalnej dyspozytorni, która nazywana jest sercem kopalni. Był to centralny punkt informacji i kierowania ruchem.
Wśród obiektów powierzchniowych dominują unikalne na skalę świata piece szybowe i obrotowe służące przez ponad 100 lat do prażenia łupku ogniotrwałego. Zobaczymy tu także wieże szybowe z lat siedemdziesiątych XIX wieku.
Pod ziemią w sztolni Lech czeka na turystów wiele atrakcji. Przedstawiono tu wszystkie procesy produkcyjne głębinowej kopalni węgla kamiennego. Można usłyszeć oryginalne maszyny i narzędzia, przejść pod bardzo niskimi stropami, wymazać się węglem czy pofedrować łopatą. Atrakcją tej części trasy jest także przejazd autentyczną kolejką górniczą.
Dawna Kopalnia Nowa Ruda oferuje także wiele alternatywnych form zwiedzania – questy, warsztaty, gry terenowe, spotkania z emerytowanymi górnikami i wiele innych. To bardzo ciekawe i unikatowe miejsce. Warta uwagi jest także duża ilość atrakcji dla dzieci i specjalne scenariusze zwiedzania dla najmłodszych.